آب در کوزه و ما گرد جهان می‌گردیم، خارستان‌های خدادادی، ما را به خود می‌خواند.

عباس نورزائی

از زمانی که دور و برم را شناختم، به یاد دارم که هر خانواده‌ی روستایی سیستانی، محلی به نام «گاش» در حیاط منزلش داشت که احشام او در آن نگهداری می‌شد. این جایگاه احشام از دیواره‌ای به قطر تقریباً دو یا سه متر و ارتفاع دو متر به صورت مدور در مساحتی متغیر بسته به تعداد احشام ساخته می‌شد. این دیواره از بوته‌های خارشتر به صورت فشرده و متراکم احداث می‌شد.

روستائیان بسته به فصل، دام‌ها را با یونجه‌، جو و کاه گندم یا ذرت تعلیف می‌کردند، اما در ساعاتی از شبانه‌روز که این نوع علوفه‌ها در دسترس دام نبود، دام‌ها از خارشترهای گاش استفاده کرده و نیاز خود را مرتفع می‌کردند. معمولاً تا سال بعد این دیواره‌ی علوفه‌ای دوام می‌یافت و موجب صبوری احشام بود.

خارشتر یا خاربز که در سیستان به خار و در بین بلوچ‌ها به شنز معروف است، گیاهی است از خانواده‌ی باقلائیان و چند ساله که در حاشیه و گاه متن مزارع و مراتع استان سیستان و بلوچستان به‌وفور یافت می‌شود، ارتفاع آن گاه به یک و نیم متر می‌رسد و جزو گیاهان مقاوم به شوری ، سرما، خشکی و گرما است و کم‌آب‌بر تلقی می‌شود. در گرمای زیاد و در اواخر تابستان روی برگ‌ها و شاخه‌های گیاه خارشتر، قطرات ترنجبین شب‌ها ظاهر می‌شود و معمولاً صبح‌ها آن را برداشت می‌کنند. ترنجبین دارای خواص دارویی زیادی است. در سیستان به ترنجبین، «تِرمیِ خار» گفته می‌شود و با ابزاری دست‌ساز، به نام «کَأتور» برداشت و جمع‌آوری می‌شود. این گیاه، دارای 26 درصد قند ساکارز است که برای افراد دیابتی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و از هر چهار کیلو علوفه‌ی خشک آن، می‌توان 30 لیتر عرق خارشتر برای رفع صفرا و دفع سنگ کلیه و مثانه تولید کرد.