بوک٬ تکنولوژی منحصر به فرد و سنتی سیستانیان برای صید ماهی

بوک، تکنولوژی منحصر به فرد و سنتی سیستانیان برای صید ماهی

پژوهشی از: عباس نورزائی

سیستان با سبقه‌ی باستانی و تاریخی شکوه‌مند و پرافتخار خود، قطعه‌ای از جغرافیای متمدن کره‌ی زمین به حساب می‌آید.

گذشته‌ی باستانی این سرزمین مقدس و مورد احترام ادیانی چون اسلام، مسیحیت و زرتشتیان، مشحون از عناصر تمدن‌ساز جهان است که به طور خلاصه می‌توان از اولین نظام شهرسازی و مدیریت شهری، اولین سیستم فاضلاب جهان، اولین سردخانه‌ی نگهداری مواد غذایی، اولین انیمیشن جهان، اولین جراحی مغز به روشی خاص، اولین ابزار دقیق اندازه‌گیری، اولین غسالخانه‌ی جهان و فراوان موارد دیگرتمدن‌ساز دنیا را می‌توان نام برد.

یکی دیگر از دانش‌های بومی سیستانیان، روش و تکنولوژی ماهیگیری است که به زبان محلی به «بوک(Boukk)» معروف است. در مورد ریشه‌ی این واژه تا کنون به نتیجه‌ی مشخصی نرسیده‌ایم و منابع مکتوب نیز به این موضوع نپرداخته‌اند.

بوک، در واقع یک اسکله‌ی دست‌ساخت در مسیر جریان آب می‌باشد. اغلب در مسیر رودخانه‌ها و آبراهه‌ها و گاه در نقاطی از دریاچه‌ی هامون، نصب می‌شود.

ماهی‌گیران برای ساخت این اسکله‌ی سنتی از دو قطعه چوب الوار بلند از درخت کورگز برای بستن تور ماهیگیری به آن استفاده می کردند. یک سکوی چوبی تخت در مسیر آب با پایه‌های چوبی ساخته و پایه‌های آن را در زمین می‌کوبیدند، مقداری خاشاک یا تکه‌ای زیرانداز روی آن قرار می‌گیرد که صیاد، روی آن می‌نشیند.

چوب‌هایی که تور را نگه می‌دارند با طناب‌های گیاهی که از برگ درختان خرما یا از گیاه معروف به «سینَک» بافته می‌شود، به سکوی نشیمن ماهی‌گیر، بسته می‌شود و حالت لولایی دارد تا بتوان آن را در مواقع لزوم با شُل کردن طناب، چوب‌ها را به حالت افقی روی آب قرار داد و تورها را به عمق برد.

ماهی‌گیر، پس از قرارگیری بر روی این سکو یا اسکله، دو چوب نگهدارنده‌ی تور ماهیگیری را به صورت افقی روی آب قرار می‌دهد در نتیجه تور، در شرایط قسمت‌های عمیق آب قرار می‌گیرد. سپس به انتظار می‌نشیند تا ماهی‌ها وارد تور شوند و پس از مدتی به تشخیص خود و متناسب با تراکم ماهی‌های موجود در آب، چوب‌ها را به وسیله‌ی طناب بالا می‌کشد و به‌تبع آن تور به بالا کشیده می‌شودو کیسه‌ی تور در جلوی دستان ماهی‌گیر قرار می‌گیرد.

صیاد، ماهی‌های صید شده را ورانداز می‌کند، ماهیان کوچک را اجازه می‌دهد رشد کنند و به آب بر می‌گرداند. آن دسته از ماهی‌ها که در وزن مورد انتظار اوست، گرفته و به یک رشته طناب به نام «گیسَلگ» که ضخامت کمی دارد می‌بندد. بدین‌منظور در یک سر گیسلگ، قطعه چوبی تراشیده شده که سر آن تیز است و وارد گوش ماهی شود و ماهی را به انتهای این طناب هدایت می‌کند، سر دیگر این طناب نیز با قطعه چوبی دیگر بسته شده تا ماهی‌های صید شده روی این طناب، ردیف شوند.

گاه نیز ماهی‌گیران برای جمع‌آوری ماهی‌های صیدشده، از کیسه‌هایی استفاده می‌کنند.